Ze waren dit jaar Culturele Hoofdstad van Europa, Leeuwarden-Fryslân en Malta-Valletta. Toch werd er eind november in het afsluitende programma van LF2018 met geen woord gerept van de moord op de Maltese journaliste Daphne Caruana Galizia. Ze bleef ongenoemd.

Gisteren kwam de Commissie van Venetië, een internationaal adviesorgaan dat namens de Raad van Europa toeziet op de rechtsstaat in de verschillende Europese landen, met een rapport waarin het functioneren van de democratie op Malta zwaar wordt bekritiseerd.

‘Not functioning…’
De macht van de Maltese premier Joseph Muscat reikt te ver, zegt de Commissie, de scheiding van de verschillende machten is problematisch, terwijl de media die de macht moeten controleren niet echt onafhankelijk zijn, ofwel het is slecht gesteld met de persvrijheid. ‘Malta’s is not a functioning democracy,’ kopte The Shift News gisteren.

Eerder dit jaar liet Het CDA-Tweede Kamerlid Pieter Omzigt – hij is door de Raad van Europa aangesteld als ‘speciale rapporteur’ in het onderzoek naar de moord op Galizia – al weten dat er sprake is van “een belangenverstrengeling tot in de hoogste regionen, de premier van het eiland inbegrepen.”

Malta duikt ook op in de Panama Papers, het internationaal onderzoek van bijna 400 journalisten uit 76 landen naar belastingontduiking, witwaspraktijken en het wegsluizen van miljarden dollars naar belastingparadijzen door grote Europese bedrijven en banken. Ook de rijken der aarde maken gretig gebruik van het corrupte financiële systeem op Malta.

Daphne Caruana Galizia, die vorig jaar oktober werd opgeblazen in haar auto, was een van de journalisten die op Malta het onderzoek voor de Panama Papers inhoud gaf. Een aantal politici die ze destijds noemde, bezit nog altijd belangrijke posten in de Maltese regering.

Persvrijheid
Op haar blog stelde ze vrijwel onafgebroken de corruptie van de Maltese overheden aan de orde. Ze ging het gevecht aan met miljardairs, criminelen en extreemrechtse groeperingen. In de kringen van premier Muscat was Galizia weinig geliefd, zeg maar gerust dat ze werd gehaat.

De moord op de journaliste betekende een verdere ondermijning van de persvrijheid en de vrijheid van meningsuiting. Wie de opdracht tot de moord gaf, blijft tot op de dag van vandaag onduidelijk.

De Maltese overheid heeft weinig trek in verder onderzoek. De Maltese staatssecretaris van buitenlandse zaken Carmelo Abela maakte Sarah Clarke, beleidsmedewerker bij PEN International, onlangs nog uit voor een ‘biased shithole’, toen ze in een bijeenkomst van de Verenigde Naties aandrong op ’a public hearing’ naar de moord op Galizia.

Wellicht geeft het onderzoek van Pieter Omzigt meer inzicht in de achtergronden van haar gewelddadige dood. Eind januari moet een aantal vertegenwoordigers van de Maltese overheden in een door Omzigt geleide hoorzitting verschijnen.

Afgelopen zomer werden de relaties tussen Leeuwarden en Valletta formeel verbroken. Aanleiding was een uitspraak van de voorzitter van Valletta-2018 die van mening was dat het in zijn stad neergezette monument voor Galizia overbodig was geworden, het kon volgens hem weggehaald.

Ongehoord
De organisatie achter LF2018 stuurde geen vertegenwoordigers meer naar Malta. Geen uitnodiging ging meer de deur uit. De grote stilte trad in.

Zelfs in talkshow van 25 november, onderdeel van het afsluitende programma van LF2018, bleef Malta ongenoemd, wat je noemt ongehoord. Als Culturele Hoofstad van Europa was Leeuwarden bij deze slotmanifestatie in een unieke positie om zich te laten horen als verdediger van de onafhankelijke journalistiek.

De kwestie Malta is exemplarisch voor veel Europese landen waar de persvrijheid en vrijheid van meningsuiting in het geding is. Ook dit jaar stierf een aantal journalisten een gewelddadige dood, onder meer in Hongarije en Slowakije. De democratie ligt alom onder vuur, de onafhankelijke journalistiek onder schot.